Ο θάνατος ένος αγαπημένου προσώπου είναι ένα δύσκολο γεγονός και όταν χρειάζεται να μιλήσουμε για αυτό στο παιδί μας, συχνά δυσκολευόμαστε. Αναζητάμε τον καλύτερο τρόπο να του το πούμε και να απαλύνουμε τον πόνο του. Τι να πούμε όμως για το θάνατο… σε ένα μικρό παιδί;
Να είστε ειλικρινείς, απλοί και ξεκάθαροι
Χρησιμοποιήστε απλές λέξεις, όπως “πέθανε” και αποφύγετε ασαφείς εκφράσεις, όπως «χάθηκε» ή «έφυγε», που μπορεί να παρερμηνευτούν και να προκαλέσουν σύγχυση στο παιδί. Ειδικά, τα μικρότερα παιδιά μπορεί να πιστέψουν την κυριολεξία της λέξης “έφυγε” και να αναπτύξουν φοβία, κάθε φορά, που φεύγετε εσείς ή κάποιος αγαπημένος από κοντά τους.
Μπορείτε να πείτε για το θάνατο πως συμβαίνει, όταν το σώμα παύει να λειτουργεί. “Όταν κάποιος πεθαίνει, το σώμα του δεν λειτουργεί πια. Δεν τρώει, δεν κινείται, δεν αναπνέει”.
Ενθαρρύνετε το παιδί να μιλήσει και να κάνει ερωτήσεις
Δώστε στο παιδί το χώρο να κάνει ερωτήσεις και να εκφράσει τα συναισθήματά του. Μπορεί να κάνει τις ίδιες ερωτήσεις ξανά και ξανά, καθώς προσπαθεί να καταλάβει τι έχει συμβεί, οπότε να είστε υπομονετικοί και να απαντάτε κάθε φορά, έστω κι αν επαναλαμβάνεστε.
Απαντήστε στις ερωτήσεις του με απλό και κατάλληλο – για την ηλικία του – τρόπο, χωρίς λεπτομέρειες ή πληροφορίες που περισσότερο θα το ταράξουν παρά θα το βοηθήσουν να καταλάβει. Αν δεν γνωρίζετε κάτι, πείτε “δεν ξέρω”.
Αναγνωρίστε τα συναισθήματά του και τονίστε ότι είναι φυσιολογικά
Η λύπη, ο θυμός, η ανασφάλεια είναι φυσιολογικά συναισθήματα και είναι πολύ λογικό το παιδί να τα νιώθει μέσα του. Επίσης, λογικό είναι όλα αυτά να το μπερδεύουν. Μπορείτε να πείτε κάτι του τύπου “Μερικές φορές, όταν πεθαίνει κάποιος, νιώθουμε πολλά συναισθήματα και αυτό είναι εντάξει”.
Λειτουργήστε ως πρότυπο και μοιραστείτε τα δικά σας συναισθήματα με το παιδί. Δείξτε στην πράξη πώς αποδέχεστε τα συναισθήματά σας.
Χρησιμοποιήστε ιστορίες, ζωγραφιές, βιβλία και παιχνίδι
Οι εικόνες και τα παραμύθια μπορεί να είναι πολύ βοηθητικά. Υπάρχουν πολλά παιδικά βιβλία που μιλούν για το θάνατο και τον εξηγούν με απλό τρόπο. Διαβάστε τα μαζί και βοηθήστε το παιδί να συνδεθεί με τα συναισθήματα του ήρωα της ιστορίας.
Ενθαρρύνετε το παιδί σας να ζωγραφίσει και να εκφράσει πώς νιώθει μέσα από τη ζωγραφική και τα χρώματα. Μπορεί επίσης να φτιάξει κάτι με πηλό ή με όποια άλλα υλικά προτιμάει.
Όταν τα παιδιά δυσκολεύονται με κάτι, είναι φυσιολογικό να το εντάξουν στο παιχνίδι τους – μπορεί να συμπεριλάβουν το θάνατο στο συμβολικό τους παιχνίδι με τα playmobil, τις κούκλες ή τους δράκους τους. Αυτό είναι φυσιολογικό και χρειάζεται να δώσετε χώρο σε αυτό, χωρίς επίκριση.
Καθησυχάστε το παιδί σας
Πείτε του ότι είναι καλά και ότι το αγαπάτε. Είναι πολύ σημαντικό να ακούσει πως υπάρχουν ακόμη άνθρωποι που το νοιάζονται, το αγαπούν και το φροντίζουν.
Ενημερώστε το για το τι ακολουθεί (κηδεία, μνημόσυνο κτλ)
Εάν πρόκειται να παρευρεθεί στην κηδεία ή στο μνημόσυνο, περιγράψτε του με απλό τρόπο τι θα συμβεί, για να ξέρει τι να περιμένει. Αν επιθυμεί να παρευρεθεί, αφήστε το. Σε περίπτωση που επιλέξει να βρίσκεται στην τελετή, φροντίστε να είναι µαζί µε κάποιον, που θα είναι σε θέση να το στηρίξει.
Μπορεί όμως να συμμετάσχει και με τον δικό του τρόπο πχ με μία επίσκεψη στο νεκροταφείο αργότερα, για να αφήσει ένα λουλούδι ή μία ζωγραφιά που έφτιαξε για να πει “αντίο”.
Προετοιμαστείτε για τις ίδιες ερωτήσεις ξανά και ξανά
Ειδικά, τα μικρότερα παιδιά μπορεί να ρωτούν επίμονα πότε θα γυρίσει πίσω ο αγαπημένος τους ή μπορεί ακόμη και να τον βλέπουν και να του μιλούν. Με ευγένεια εξηγήστε τους ότι αυτός ο άνθρωπος έχει πεθάνει και δεν πρόκειται να γυρίσει πίσω, αλλά η μνήμη του μένει μαζί μας.
Αυτή η συζήτηση μπορεί να επαναλαμβάνεται. Καθώς το παιδί μεγαλώνει, αλλάζει και ο τρόπος που βλέπει και κατανοεί το θάνατο. Οπότε μπορεί να επανέλθει στο θέμα αργότερα, με νέες ερωτήσεις ή συναισθήματα.
Μοιραστείτε τα συναισθήματά σας
Είναι σημαντικό να αφήσετε το παιδί σας, να δει ότι κι εσείς θρηνείτε. Εάν σας ρωτήσει αν είστε λυπημένοι, μην απαντήσετε με ένα “Είμαι καλά”, ενώ δεν είστε.
Είναι φυσιολογικό να κλάψετε μπροστά στο παιδί σας. Και για εσάς είναι δύσκολο. Μην το ξεχνάτε!
From Institute of Child Psychology, Talking to a child about death
«Καλά όλα αυτά που λες, αλλά πολύ φοβάμαι πως αν αφήσουμε τα παιδιά μας να εκφραστούν ελεύθερα, όπως προτείνεις, δεν θα μάθουν ποτέ να ελέγχουν τα συναισθήματά τους. Δεν πρέπει να λέμε και όχι μερικές φορές;» Μελίνα Π.
Μητέρα και κόρη, μαζί!
Και βέβαια, χρειάζεται να λέμε ΟΧΙ κάποιες φορές!
Οι γονείς πρέπει να βάζουν όρια διαρκώς, κάθε μέρα. Αλλά λέμε ΟΧΙ στη συμπεριφορά, όχι στα συναισθήματα. Τα παιδιά δεν μπορούν να τρέχουν στο δρόμο, να πετάνε φαγητό το ένα στο άλλο ή να χτυπούν το μωρό. Έχουν όμως το δικαίωμα να νιώθουν και να εκφράζουν το θυμό, την απογοήτευση, τη ζήλια, τη λύπη τους.
Όλοι θέλουμε τα παιδιά μας να μάθουν να ελέγχουν τα συναισθήματά τους. Στην τελική, τα συναισθήματα είναι αυτά που συνήθως μας βάζουν σε μπελάδες. Όμως, όρια στη συμπεριφορά δεν σημαίνει και όρια στο συναίσθημα. Αντιθέτως, όταν δεν «επιτρέπουμε» στο παιδί μας να θυμώσει, ουσιαστικά του το κάνουμε πιο δύσκολο να μάθει να ελέγχει το θυμό του.
Γιατί, στην πραγματικότητα, δεν μπορούμε στ’ αλήθεια να εμποδίσουμε τα συναισθήματα. Το να πούμε στο παιδί μας να σταματήσει να κλαίει, δεν θα το κάνει να νιώσει λιγότερο αναστατωμένο. Θα του στείλει απλά το μήνυμα πως το να νιώθει λυπημένο, είναι κάτι που πρέπει να ντρέπεται ή κάτι τρομακτικό, οπότε θα μάθει σιγά σιγά να το κρύβει καλύτερα. Και δυστυχώς, όταν οι άνθρωποι καταπιέζουν το συναίσθημά τους, αυτό δεν εξαφανίζεται.
Απλά σταματάμε συνειδητά να έχουμε τον έλεγχό του. Οπότε βγαίνει προς τα έξω με μια άσχημη συμπεριφορά, που δεν μπορούμε να την εξηγήσουμε.
Ένα παιδί, εκτός ελέγχου, είναι μια τρομακτική εικόνα. Τα παιδιά όμως δεν απορρυθμίζονται, επειδή επιτρέπουμε τα συναισθήματα. Τα παιδιά, όπως και οι ενήλικες, απορρυθμίζονται, όταν νιώθουν πως δεν τα καταλαβαίνουμε. Οπότε όταν ζητάμε από ένα παιδί να σταματήσει να θυμώνει, κατά βάση, το κάνουμε να θυμώνει περισσότερο.
Ένας άλλος λόγος που τα παιδιά απορρυθμίζονται συναισθηματικά είναι, όταν στέλνουμε το μήνυμα πως κάποιο συναίσθημα δεν επιτρέπεται να το νιώθουν. Οπότε προσπαθούν να το κρύψουν. Αυτό μπορεί να δουλέψει εκείνη τη στιγμή, αλλά προκαλεί στα παιδιά νευρικότητα και γκρίνια. Και στο τέλος, αυτά τα καταπιεσμένα συναισθήματα όταν θα βγουν στην επιφάνεια, είναι πιο εκρηκτικά και ακόμη περισσότερο… ανεξέλεγκτα.
Πώς μπορούμε λοιπόν να βοηθήσουμε ένα παιδί να μάθει να ρυθμίζει τα συναισθήματά του;
Ας δούμε πώς ΕΜΕΙΣ – οι γονείς – μπορούμε να το πετύχουμε.
1. Εμείς: Γινόμαστε το παράδειγμα!
Αυτό σημαίνει πως αντιστεκόμαστε στα δικά μας μικρά ξεσπάσματα (tantrums), όπως πχ οι φωνές. Στη θέση τους, επιλέγουμε μικρά διαλείμματα (time-out) για να ηρεμήσουμε τον εαυτό μας. Οπότε, όταν νιώσουμε δυσφορία, την αναγνωρίζουμε και προσπαθούμε να παραμείνουμε, όσο γίνεται ψύχραιμοι. Στην τελική, τα παιδιά μαθαίνουν από το παράδειγμά μας. Όταν φωνάζουμε, μαθαίνουν να φωνάζουν. Όταν μιλάμε με σεβασμό, μαθαίνουν να μιλάνε με σεβασμό. Κάθε φορά που πετυχαίνουμε να μη φερόμαστε άσχημα, όταν είμαστε θυμωμένοι, ουσιαστικά μαθαίνουμε έμπρακτα στο παιδί μας πώς γίνεται αυτό.
Προσέξτε δεν λέω ότι πρέπει να καταπιέζετε τα συναισθήματά σας. Αυτό θα έκανε πιο δύσκολο τον έλεγχό τους. Αυτό που λέω είναι να μάθουμε να τα διαχειριζόμαστε με σεβασμό, με το να τα αναγνωρίζουμε και να τα αντέχουμε.
Ακούγεται δύσκολο; Μην ανησυχείτε! Οι περισσότεροι ακόμη προσπαθούμε να το πετύχουμε. Είναι, θα λέγαμε, κάτι που θα το δουλεύουμε όλη μας τη ζωή, κάνοντας σιγά σιγά βήματα προς τη σωστή κατεύθυνση.
2. Εμείς: Βάζουμε προτεραιότητα μία βαθιά, φροντιστική σύνδεση.
Τα μωρά όταν κλαίνε, ηρεμούν στην αγκαλιά των γονιών τους. Η ανακούφιση δηλαδή τους προσφέρεται από κάποιον άλλον – το φροντιστή τους. Και σιγά σιγά μαθαίνουν να τη βρίσκουν και μόνα τους. Όμως και τα μεγαλύτερα παιδιά έχουν την ανάγκη να νιώσουν συνδεδεμένα με εμάς, γιατί μερικές φορές δεν μπορούν αλλιώς να ρυθμιστούν.
Όταν λοιπόν παρατηρούμε πως το παιδί μας απορρυθμίζεται, το πιο σημαντικό πράγμα που μπορούμε να κάνουμε (αφού ηρεμήσουμε τον εαυτό μας) είναι να προσπαθήσουμε να συνδεθούμε μαζί του. Όταν τα παιδιά νιώθουν πως είμαστε με το μέρος τους, θέλουν να συνεργαστούν, ακόμη κι αν χρειάζεται να τους πούμε όχι.
3. Εμείς: Αποδεχόμαστε τα συναισθήματα του παιδιού, ακόμη κι αν είναι άβολα.
«Αχ καλό μου, το ξέρω πως απογοητεύτηκες… Λυπάμαι που τα πράγματα δεν πήγαν, όπως θα τα ήθελες». Όταν η ενσυναίσθηση γίνεται τρόπος απάντησης, το παιδί μας νιώθει πως το καταλαβαίνουμε, οπότε δεν χρειάζεται να κλιμακώσει τη συμπεριφορά του. Μαθαίνουν πως όταν νιώθουν δυσφορία, αυτό δεν είναι επικίνδυνο, οπότε αποδέχονται αυτά τα συναισθήματα και τα επεξεργάζονται, αντί να τα καταπιέζουν. Η υποστήριξή μας το βοηθάει να μάθει να ζει με τα δυσφορικά συναισθήματα και να καταλάβει πως αυτά έρχονται και φεύγουν και η ζωή συνεχίζεται. Οπότε έτσι αναπτύσσει ψυχική ανθεκτικότητα.
4. Εμείς: Το κάνουμε εύκολο να μιλάμε για τα συναισθήματα.
Οι έρευνες δείχνουν πως τα παιδιά αναπτύσσουν συναισθηματική νοημοσύνη, όταν μιλάμε για τα συναισθήματά μας, τα αναγνωρίζουμε, και αναρωτιόμαστε φωναχτά για το πώς μπορεί να νιώθουν οι άλλοι γύρω μας: « Ω αυτό το μικρό αγοράκι στο καρότσι κλαίει… Αναρωτιέμαι τι συμβαίνει; Τι πιστεύεις πως μπορεί να χρειάζεται;»
Είναι σημαντικό να μάθουμε στα παιδιά μας να λεκτικοποιούν τα συναισθήματα! Γιατί, έτσι μπορούν να τα αναγνωρίσουν και στον εαυτό τους αλλά και στους άλλους.
5. Εμείς: Περιορίζουμε τις πράξεις του παιδιού, όταν πρέπει.
Ο στόχος μας είναι να δημιουργήσουμε ένα ασφαλές περιβάλλον να εκφράσει το παιδί τα συναισθήματά του. Αυτό όμως δεν σημαίνει πως του επιτρέπουμε να χτυπάει ή να σπάει πράγματα.
Ξέρουμε πως τα παιδιά δεν είναι ικανά ακόμη να παίρνουν όλες τις αποφάσεις για τη ζωή τους, ακόμη κι όταν σκέφτονται σωστά. Όταν όμως είναι θυμωμένα, δεν πρέπει να μας εκπλήσσει πως κάνουν και λένε πράγματα που μετά θα μετανιώσουν (το ίδιο δεν κάνουμε κι εμείς στην τελική;)
Απλά, απομακρυνόμαστε, αν το παιδί προσπαθεί να μας χτυπήσει. Εάν χρειαστεί, θα του πιάσουμε τα χέρια για να το εμποδίσουμε. Και θυμηθείτε. Η οργή πρέπει να ακουστεί αλλιώς θα κλιμακώσει. Εάν αναγνωρίσετε το θυμό του παιδιού σας και με ενσυναίσθηση δείξετε πως το καταλαβαίνετε, συνήθως δεν θα χρειαστεί να δείξουν πόσο θυμωμένα είναι με το να προσπαθήσουν να σας χτυπήσουν.
6. Εμείς: Γινόμαστε πρότυπα επανόρθωσης και φροντίδας.
Το θυμωμένο παιδί σας δεν είναι ένας κακός άνθρωπος αλλά ένας πληγωμένος, μικρός άνθρωπος. Όταν τα παιδιά δεν ελέγχουν τα συναισθήματά τους, αυτό συμβαίνει, γιατί δεν μπορούν, εκείνη τη στιγμή. Και σίγουρα αυτή δεν είναι η ώρα να τους μάθετε να μην είναι αγενή. Εάν μπορείτε να μείνετε συμπονετικοί, το παιδί σας θα νιώσει ασφαλές να κλάψει και να εκφράσει τους φόβους που το κάνουν να θυμώνει.
Μετά, όταν θα έχει ηρεμήσει, πάντα βοηθάει μία συζήτηση σχετική με το τι συνέβη – όχι για να το επικρίνετε ή να του κάνετε μάθημα, αλλά για να το συναισθανθείτε και να συνδεθείτε μαζί του. «Θυμώσαμε όλοι και αρχίσαμε να φωνάζουμε ο ένας στον άλλον. Αλλά αυτό δεν είναι ωραίο να μας συμβαίνει! Συγνώμη που έχασα την ψυχραιμία μου. Ξέρω πως και εσύ αναστατώθηκες πολύ για να πεις/ κάνεις αυτά τα πράγματα. Είμαι έτοιμη να ακούσω τώρα τι σε έκανε να θυμώσεις τόσο πολύ».
Εδώ να πούμε και στο παιδί μας ότι δεν θέλουμε να μας μιλάει άσχημα ή ότι αυτό που έκανε μας θύμωσε; Και βέβαια!
Αλλά αυτό θα μπορεί να το ακούσει, πρώτα, όταν νιώσει πως το έχουμε καταλάβει «Τώρα, καταλαβαίνω γιατί ήσουν τόσο αναστατωμένος πριν και μου φώναξες. Ξέρεις όμως πως δεν χρειάζεται να μου φωνάζεις για να έχεις την προσοχή μου. Πάντα θα σε ακούω και θα προσπαθώ να βοηθήσω».
Από αυτή τη θέση της αμοιβαίας κατανόησης, το παιδί μας θα μάθει να ζητάει συγνώμη και θα έχει περισσότερα κίνητρα στο μέλλον να εκφράσει τα συναισθήματά του, χωρίς φωνές.
7. Εμείς: Ελέγχουμε τη συμπεριφορά αλλά αντιστεκόμαστε στην τιμωρία.
Ξυλιές, συνέπειες και ντροπιάσματα δεν προσφέρουν βοήθεια στο παιδί. Στην πραγματικότητα, περνάνε το μήνυμα πως τα συναισθήματα, που οδήγησαν το παιδί να φερθεί άσχημα, είναι κακά. Οπότε, τα παιδιά προσπαθούν να τα καταπιέσουν. Μάλιστα, οι τιμωρίες οδηγούν τα παιδιά σε χειρότερες, στο μέλλον, συμπεριφορές – καθώς τα συναισθήματα συσσωρεύονται μέσα τους και μετά… εκρήγνυνται.
8. Εμείς: Συμπεριφερόμαστε ως ενήλικες.
Όταν δεν μπορούμε να ελέγξουμε το σπίτι μας, να θέσουμε κατάλληλα όρια και να δημιουργήσουμε ένα θετικό κλίμα, τα παιδιά δεν νιώθουν ασφαλή. Ανησυχούν πως δεν μπορούμε να καταλάβουμε τις ανάγκες τους, οπότε αναλαμβάνουν τα ίδια αυτό το ρόλο. Αυτός είναι ένας λόγος που τα παιδιά γίνονται απαιτητικά και αυταρχικά. Ακόμη χειρότερα, παύουν να έρχονται σε εμάς με τα δάκρυά τους και τους φόβους τους.
Και αυτό σημαίνει πως δεν μπορούν να χαλαρώσουν και να μάθουν να διαχειρίζονται τους φόβους τους ή να μάθουν να δουλεύουν τις συγκρούσεις με τους συμμαθητές τους και να αναλαμβάνουν το ρίσκο να κάνουν νέα πράγματα.
Η λύση σε αυτή τη συμπεριφορά είναι να βοηθήσουμε τα παιδιά να νιώσουν ασφαλή, με το να παραμένουμε ήρεμοι και συναισθηματικά γενναιόδωροι γονείς που θέτουμε λογικά όρια και δείχνουμε με το παράδειγμά μας, συναισθηματική νοημοσύνη.
Τα παιδιά που μεγαλώνουν με τέτοιο τρόπο μαθαίνουν να ελέγχουν τα συναισθήματά τους γιατί έχουν μια συναισθηματικά ασφαλή ζωή. Μαθαίνουν πως:
Τα συναισθήματα δεν είναι καλά ή κακά, αλλά κομμάτι της ανθρώπινης φύσης μας. Όταν επιτρέπεις στον εαυτό σου να νιώσει, τα συναισθήματα ξεφουσκώνουν.
Δεν έχουμε συνήθως επιλογή για το πώς θα νιώσουμε, αλλά μπορούμε πάντα να επιλέξουμε πώς θα συμπεριφερθούμε.
Όλα αυτά μήπως απαιτούν από εμάς πολλά; Ω ναι!!
Αλλά τι πιο σημαντικό κίνητρο από την αγάπη μας για το παιδί μας;
Και εάν ακόμη προσπαθείτε να ελέγξετε τα δικά σας συναισθήματα, θα χαρείτε να ακούσετε πως τα παιδιά σας θα είναι σίγουρα καλύτερα, στη διαχείρισή τους, από εσάς. Γιατί; Γιατί εσείς κάνετε τη δύσκολη δουλειά τώρα με το να τα βοηθάτε να μάθουν πώς. Και η περισσότερη δουλειά γίνεται με το να ελέγχουμε τον εαυτό μας!
Χαρά Σφέτσα, Ψυχολόγος, Παιγνιοθεραπεύτρια
ελεύθερη μετάφραση από Institute of Child Psychology
Στο σχολείο, μας ενημέρωσε η δασκάλα πως η κόρη μας χτύπησε ένα άλλο παιδί στο διάλειμμα. Τι κάνουμε; Την αφήνουμε να δει "οθόνες" σαν να μην τρέχει τίποτα;
Έχει πάει αργά το απόγευμα και ακόμη το δωμάτιό του είναι ακατάστατο, ενώ είχαμε συμφωνήσει να το μαζέψει. Τι κάνουμε; Τρώμε πίτσα, όπως είχαμε κανονίσει; Ή τον τιμωρούμε ως συνέπεια της… ασυνέπειάς του; Οι πράξεις των παιδιών μας δεν πρέπει να έχουν συνέπειες;
Μπορεί να σκέφτεστε πως τέτοιες πράξεις πρέπει να έχουν σοβαρές συνέπειες στη ζωή του παιδιού, γιατί έτσι μόνο θα μάθει να είναι υπεύθυνο στη ζωή του.
Πολλοί γονείς ακόμη πιστεύουν πως είναι απαραίτητο να κάνουν το παιδί να νιώσει άσχημα για τη συμπεριφορά του και ότι οι συνέπειες το βοηθούν να μάθει να πληρώνει για τα λάθη του. Με αυτό τον τρόπο καταλαβαίνει τι έκανε και δεν θα το ξανακάνει.
Ισχύει όμως αυτό; Μπορούν οι συνέπειες να αλλάξουν μια προβληματική συμπεριφορά;
Χρησιμοποιώντας τις συνέπειες για να αλλάξουμε μια συμπεριφορά
Πόσο συχνά χρησιμοποιείτε τις συνέπειες για να μάθετε στο παιδί σας να φέρεται σωστά;
Θέλετε να ενθαρρύνετε το παιδί σας να καταλάβει από τα λάθη του και να γίνει καλύτερο;
Εάν πιστεύετε πως οι συνέπειες είναι απαραίτητες, δεν είστε οι μόνοι.
Πολλοί πιστεύουν πως οι συνέπειες δεν είναι μόνο καλές αλλά απαραίτητες για τη σωστή διαπαιδαγώγηση. Οι έρευνες όμως δείχνουν πως μάλλον κάτι τέτοιο δεν ισχύει.
Όταν τα παιδιά φέρονται άσχημα, αυτό που πραγματικά μπορεί να τα βοηθήσει να αλλάξουν, είναι να τους συμπεριφερθούμε με ευγένεια και να τους δείξουμε το ενδιαφέρον μας.
Γιατί, όταν τα παιδιά αισθάνονται πως ο γονιός τους προσπαθεί να τα κατανοήσει και δεν σπεύδει αμέσως να τα κατηγορήσει, είναι πιο πιθανό να προσπαθήσουν πράγματι να αλλάξουν τη συμπεριφορά τους και να κάνουν μια καλύτερη επιλογή, την επόμενη φορά.
Η ευγένεια και ο σεβασμός δεν επιβραβεύουν την κακή συμπεριφορά, αλλά βοηθούν στη δημιουργία μιας δυνατής σύνδεσης – ανάμεσα στο γονιό και το παιδί – που το ενθαρρύνει να αλλάξει.
"Το παιδί μου μόλις παραδέχτηκε πως πλήγωσε κάποιον άλλο, και εγώ θα προσπαθήσω να το καταλάβω; Αυτό δεν μπορεί να είναι το σωστό"!
Λοιπόν, ναι, ξέρετε, μπορεί η τιμωρία ή η απειλή να είναι ένας αυτόματος και εύκολος τρόπος για να σταματήσει εκείνη τη στιγμή η συμπεριφορά αλλά δεν μας εξασφαλίζει ότι δεν θα ξαναγίνει. Αντιθέτως, μπορεί να οδηγήσει το παιδί στο να μάθει να κρύβει τις πράξεις του καλύτερα, από το φόβο της τιμωρίας.
To να μην υπάρχουν συνέπειες δεν σημαίνει πως το παιδί “τη γλιτώνει” με την ανυπακοή του!
Συχνά πιστεύουμε πως όταν αποδίδουμε ευθύνες και κατηγορούμε το παιδί μας, κάνουμε κάτι καλό και θετικό – του μαθαίνουμε να είναι υπεύθυνο. Αλλά όταν τα παιδιά μεγαλώνουν σε ένα περιβάλλον που η κατηγορία είναι τρόπος ζωής, τότε γίνονται πιο αμυντικά, μαθαίνουν να κρύβουν τι τους συμβαίνει και τους είναι πιο εύκολο να κατηγορήσουν και να ρίξουν την ευθύνη σε κάποιον άλλον.
photo by freepik
Οι συνέπειες μπορεί να οδηγήσουν σε έναν φαύλο κύκλο κακής συμπεριφοράς – τιμωρίας.
Αν αποδεχτούμε όμως το γεγονός πως τα παιδιά μας όσο μεγαλώνουν, θα κάνουν λάθη, θα πληγώνουν και θα πληγώνονται, θα τεστάρουν τα όριά μας και τις αντοχές μας, τότε ο δρόμος της κατανόησης και της εμπιστοσύνης μπορεί να έχει καλύτερα μακροπρόθεσμα αποτελέσματα από αυτόν της τιμωρίας.
Η τιμωρία και η πειθαρχία, έτσι ίσως όπως την έχουμε μάθει από τους παλιότερους, συχνά εστιάζει στο να κάνουν το παιδί να νιώσει άσχημα με τον εαυτό του.
Ένα κλασικό κήρυγμα για το "πόσο κακό είναι να χτυπάμε" συνοδευόμενο μετά και από μία τιμωρία (πχ δεν έχει οθόνη σήμερα), όντως κάνει τικ σε πολλά κουτάκια της παραδοσιακής διαπαιδαγώγησης. Τι όμως μαθαίνει στα αλήθεια το παιδί με το να μένει τιμωρία στο δωμάτιό του, αφού πρώτα "τα έχει ακούσει" που χτύπησε το συμμαθητή του;
Το να μην χρησιμοποιεί τον υπολογιστή για ένα απόγευμα δεν του μαθαίνει πώς να επιλύει τις διαφορές του
Το να μην δει τηλεόραση δεν του μαθαίνει πώς να συγκρατεί τα νεύρα του
Το να μην πάει σινεμά ή να μην φάει γλυκό δεν του μαθαίνει πως να επανορθώνει για τα λάθη του
Δεν βγάζει λοιπόν περισσότερο νόημα να βοηθάμε τα παιδιά μας στην αναζήτηση λύσεων για το πρόβλημά τους;
Ο Dr. Haim Ginott εξηγεί στο βιβλίο του, Between Parent and Child ότι τις περισσότερες φορές, οι συνέπειες είναι τιμωρητικές και κάνουν το παιδί να νιώσει ακόμη πιο άσχημα με τον εαυτό του.
Αντιθέτως εάν κάτσετε μαζί του και συζητήσετε τι συμβαίνει, τι νιώθει, γιατί συμπεριφέρθηκε έτσι και τι μπορεί να γίνει για να αλλάξει τη συμπεριφορά του, το παιδί μπορεί να νιώσει ικανό να κάνει καλύτερες επιλογές στο μέλλον.
Εάν το παιδί νιώθει άσχημα για αυτό που είναι, δεν θα ψάξει να βρει καλύτερες λύσεις για τη συμπεριφορά του. Απλά θα νιώθει απαίσια ή θα προσπαθήσει να ρίξει το φταίξιμο αλλού.
Είναι όντως δύσκολο να διαχειριστούμε την ανυπακοή και την άρνηση συνεργασίας των παιδιών μας, τις περισσότερες φορές όμως συμπεριφέρονται με λάθος τρόπο, όταν ήδη νιώθουν άσχημα με τον εαυτό τους, συναισθηματικά φορτισμένα ή κουρασμένα.
Εκείνη τη μέρα που ο γιος σας λοιπόν δεν μάζεψε το δωμάτιό του, όπως το είχατε συμφωνήσει, μάλλον ήξερε ήδη πως αυτό που έκανε δεν ήταν σωστό. Αν τον τιμωρήσετε, πιθανότατα θα θυμώσει πιο πολύ με τον εαυτό του και ίσως και με εσάς. Εάν όμως καθίσετε και μιλήσετε για το τι έγινε, ακούσετε τι έχει να σας πει και του τονίσετε πόσο σημαντικό είναι για εσάς να τηρούνται οι συμφωνίες στο σπίτι, ίσως να σας εκπλήξει η ειλικρίνιά του και η ανάγκη του να αναλάβει τις ευθύνες του.
Επίσης, σημαντικό είναι να γνωρίζουμε τι μπορούμε να απαιτούμε από το παιδί μας, με βάση το ηλικιακό του στάδιο. Συχνά οι απαιτήσεις των γονιών δεν συνάδουν με την ηλικία του παιδιού. Για παράδειγμα, είναι δύσκολο ένα παιδί 5 χρονών να μπορεί να έχει τον έλεγχο του χρόνου και να μην υποκύψει σε ένα ακόμη επεισόδιο της αγαπημένης του σειράς στο Netflix. Είναι δική μας δουλειά να φροντίζουμε και να θέτουμε ξεκάθαρα όρια και να βοηθάμε τα παιδιά μας να τα τηρούν.
Αντικαθιστώντας τις συνέπειες με θετική διαπαιδαγώγηση
Θέλουμε το παιδί μας να νιώθει άνετα να έρθει σε εμάς, ό, τι κι αν έχει κάνει ή έχει συμβεί.
Θυμόμαστε πως η καλή συμπεριφορά χρειάζεται πρακτική εξάσκηση, θέλει υπομονή και επιμονή.
Θέτουμε ξεκάθαρα όρια και τα τηρούμε.
Χρησιμοποιούμε στρατηγικές που σέβονται το παιδί μας.
Αντικαθιστούμε τις τιμωρίες με λύσεις που βοηθούν το παιδί να επιλέξει καλύτερα την επόμενη φορά.
Η θετική διαπαιδαγώγηση βοηθάει τα παιδιά να μάθουν να ελέγχουν μόνα τους τη συμπεριφορά τους όχι από φόβο τιμωρίας αλλά από αγάπη και σεβασμό στον εαυτό τους και τους άλλους.
Αν δεν είστε σίγουροι πως να αντικαταστήσετε τις συνέπειες, ξεκινήστε στην αρχή με πιο απλές καθημερινές καταστάσεις.
Αφιερώστε του λίγο χρόνο κάθε μέρα και μιλήστε του με σεβασμό και ευγένεια.
Ακούστε το προσεκτικά, όσο σας μιλάει και προσπαθήστε να καταλάβει τι νιώθει.
Και το πιο σημαντικό… πιστέψτε πως το παιδί σας μπορεί να συμπεριφερθεί καλύτερα με τη δική σας βοήθεια και στοργική καθοδήγηση.
