- Γιατί χτυπιέται στο πάτωμα και δεν θέλει να φύγουμε;
- Γιατί μερικές φορές ακόμη κι όταν μιλάω στο παιδί μου λογικά, αυτό εκνευρίζεται ακόμη περισσότερο;
- Είναι δυνατόν για μια σοκολάτα να κάνει έτσι;
Όσο παράλογο κι αν μας φαίνεται, είναι απόλυτα λογικό! Γιατί;
Η απάντηση βρίσκεται… στη νευροβιολογία και στον τρόπο που λειτουργεί ο εγκέφαλός μας!
Ας τα πάρουμε λοιπόν τα πράγματα από την αρχή (με λίγα λόγια και κατανοητά, το υπόσχομαι!). Όταν λέμε πως “όλα είναι στο μυαλό μας”, ίσως τελικά να μην έχουμε και άδικο, καθότι κάθε μας συμπεριφορά ελέγχεται και προκύπτει από τον τρόπο που αντιδράει ο εγκέφαλός μας στα εξωτερικά ερεθίσματα.
Και ποιο κομμάτι του εγκεφάλου μας αποφασίζει πώς θα αντιδράσουμε; Η αμυγδαλή μας! (Ναι λέγεται αμυγδαλή γιατί μοιάζει με αμύγδαλο και όχι, δεν έχει καμία σχέση με τις αμυγδαλές).
Η αμυγδαλή είναι το κομμάτι εκείνο του εγκεφάλου που σχετίζεται με τη διαχείριση κρίσεων. Μας κρατάει ασφαλείς, “σκανάροντας” διαρκώς το χώρο που βρισκόμαστε, ψάχνοντας να βρει τους κινδύνους που μπορεί να ελλοχεύουν. Είναι ένας υπέροχος μηχανισμός που μας γλυτώνει από μεγάλους κινδύνους και μας έχει βοηθήσει στην επιβίωση του είδους μας από τις αρχές της ύπαρξής του, μέχρι και σήμερα. Φανταστείτε πόσο την χρειαζόμασταν, όταν ζούσαμε εκτεθειμένοι στη φύση, όταν οι κίνδυνοι γύρω μας ήταν τόσοι πολλοί. Τι έκανε; Εντόπιζε τον κίνδυνο και έστελνε άμεσα σινιάλο για το πώς θα αντιδράσουμε σε αυτόν. Απέναντι σε ένα λιοντάρι για παράδειγμα η αμυγδαλή έπρεπε άμεσα να αποφασίσει τι θα κάνουμε.
Οι τρόποι αντίδρασης είναι τρεις και πάντα οι ίδιοι: fight, flight, freeze = επίθεση, οπισθοχώρηση, πάγωμα. Τους ίδιους μηχανισμούς χρησιμοποιούν σχεδόν όλα τα ζώα του πλανήτη μας, αν το καλοσκεφτείτε. Κάτι πολύ σημαντικό που πρέπει να ξέρουμε είναι πως όταν ενεργοποιείται η αμυγδαλή, μπλοκάρει τη λογική σκέψη, καθότι μπροστά σε έναν υπαρκτό κίνδυνο δεν υπάρχει χρόνος… για σκέψη (τι να σκεφτούμε στην τελική, όταν έχουμε μπροστά μας ένα λιοντάρι!).
Το θέμα όμως είναι πως η αμυγδαλή μας μπορεί να ενεργοποιηθεί, ακόμη κι όταν δεν υπάρχει κάποιος πραγματικός κίνδυνος, μπροστά μας. Και αυτό συμβαίνει συχνά και στους ενήλικες και στα παιδιά, προκαλώντας έντονο άγχος, ανησυχία και θέτει τον οργανισμό μας σε κατάσταση κρίσης (ταχυπαλμία, εφίδρωση κτλ).
Το σχολείο, η κοινωνικοποίηση, οι εξετάσεις και πολλά άλλα ερεθίσματα μπορούν να ενεργοποιήσουν την αμυγδαλή ενός παιδιού και να το κάνει να λειτουργήσει σαν να βρίσκεται σε πραγματικό κίνδυνο (είτε δηλαδή να επιτεθεί, είτε να αποσυρθεί, είτε να παγώσει). Ένα παιδί στο super market που χτυπιέται για μια σοκολάτα και φωνάζει, δεν στενοχωριέται πραγματικά για τη σοκολάτα, όπως καταλαβαίνουμε. Εκείνη τη στιγμή, η άρνησή μας να καλύψουμε την ανάγκη του, εκλαμβάνεται από το ίδιο ως απειλή και για αυτό αποφασίζει να επιτεθεί. Για να το ηρεμήσουμε, χρειάζεται πρώτα να ηρεμήσουμε την αμυγδαλή του. Να το διαβεβαιώσουμε δηλαδή πως είναι καλά, πως το αγαπάμε, πως είναι ασφαλές. Και δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος να το κάνουμε αυτό από το να το αγκαλιάσουμε και να του μιλήσουμε τρυφερά.
Η λογική συζήτηση εκείνη τη στιγμή δεν έχει νόημα, καθότι έχει μπλοκαριστεί το κομμάτι του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνο για αυτό (άρα το επιχείρημα “Έχεις φάει πολλά γλυκά αγάπη μου, σήμερα!”, σίγουρα δεν πιάνει εκείνη τη στιγμή, καθότι αποτελεί ένα πολύ απλό, ΛΟΓΙΚΟ επιχείρημα, για εμάς, αλλά το παιδί εκείνη τη στιγμή δεν μπορεί να το ακούσει).
Αυτό δεν σημαίνει πως θα του αγοράσουμε τη σοκολάτα, ενώ πιστεύουμε πως δεν πρέπει. Σημαίνει πως χρειάζεται να μείνουμε μαζί του. Να το αγκαλιάσουμε και να το καθησυχάσουμε με τη δική μας ήρεμη φωνή. Όταν το παιδί αρχίζει να ηρεμεί, εκεί μπορούμε να του πούμε πως έχει φάει πολλά γλυκά και πως επειδή το αγαπάμε και θέλουμε να είναι καλά στην υγεία του, φροντίζουμε να του δίνουμε αυτό που του κάνει καλό. Σοκολάτα μπορεί να ξαναφάει, με βάση το πρόγραμμα που θέτουμε εμείς ως γονείς. Εκεί μπορούμε να ανακατευθύνουμε και τη συζήτηση στο να διαλέξει κάτι που δεν είναι γλυκό (πχ ποια φρούτα θέλει να έχει το καλάθι μας ή τι φαγητό θέλει να μαγειρέψουμε κά).
Η παιγνιοθεραπεία, επίσης, λειτουργεί «σαν γλύπτης του εγκεφάλου» και βοηθάει στο να καθησυχάσει την αμυγδαλή και να τη βοηθήσει να «πάψει» σιγά σιγά να θεωρεί κίνδυνο, αυτό που την ενεργοποιεί. Οι λόγοι που η αμυγδαλή ενεργοποιείται μπροστά σε έναν μη υπαρκτό κίνδυνο είναι πολλοί και διαφέρουν και καλό είναι αν επιμένει η συμπεριφορά να ζητήσουμε τη γνώμη ενός ειδικού.
Άρθρο για το Play for Therapy: Χαρά Σφέτσα, Ψυχολόγος ΜΑ, εκ. Παιγνιοθεραπεύτρια PTI, Ειδικός Θεραπευτικού Παιχνιδιού